De bruine rat tolereert de zwarte rat niet in eenzelfde gebied en heeft in Nederland bijna volledig de zwarte rat verdrongen. Bij de havens leven deze twee soorten wel naast elkaar. Dit komt omdat daar veel voedselresten zijn. Verder zie je de zwarte rat nog in pakhuizen, supermarkten en andere gebieden waar veel voedselresten voor het grijpen ligt. Afgelopen jaren (2008-2010) maakt de zwarte rat in Nederland een opmars. Ze komen steeds vaker bij boeren in de stallen voor. In één stal kan er wel duizend zwarte ratten voorkomen. Het is onbekend hoeveel plagen in Nederland voorkomt. Dit komt omdat in Nederland de rattenplagen niet meer gecentraliseerd gemeld worden. Vijftien jaar gelden is dit afgeschaft. Boeren melden uit schaamte vaak de overlast niet. Ze zijn bang om een stempel te krijgen dat ze last hebben van ongedierte en dat ze het niet goed voor elkaar hebben.
De Latijnse naam voor de zwarte rat is Rattus rattus. De zwarte rat is ook bekend onder de namen scheepsrat, huisrat, dakrat en pestrat. Terwijl de naam misschien wel doet vermoeden, is de zwarte rat niet altijd zwart. De kleur kan verschillen van blauwgrijs, zwart tot lichtbruin. De buik is lichter van kleur.
| De zwarte rat | De bruine rat | |
| Foto: Zwarte rat in vergelijking met de bruine rat in de kleur zwart. |  |  |
| Lichaamslengte: | 150-240 mm | 214-290 mm |
| Gewicht: | 145-280 gram | 150-500 gram, met uitschieters naar 700 gram |
| Staartlengte: | 115-260 mm, even lang of langer dan rest van het lichaam | 150-230 mm |
| Aantal staartringen: | 200-260 ringen | 160-190 ringen |
Wanneer je de zwarte rat met de bruine rat vergelijkt, zie je dat het vacht wat langer en ruiger is. De oren zijn wat groter en zijn minder behaard.
De ogen zijn wat groter en de staart is meestal wat langer en dunner. De staartkleur is bij de zwarte rat wat meer van kleur. De zwarte rat leeft in
Nederland op daken, in hoge gebouwen of in stallen. In andere landen leven ze ook in bomen. Ze graven anders dan de bruine rat
geen ondergrondse gangen. De zwarte rat is een goede klimmer en kan tot 1,5 meter hoog springen. De bruine rat is een alleseter, maar de
zwarte rat is heel kieskeurig. Bij de kippenboeren pakken ze de eieren, wanneer er walnootbomen in de buurt zijn, eten ze de walnoten eruit. Dit
maakt de bestrijding van de zwarte rat juist heel moeilijk. Ze laten namelijk lokvoer met gif liggen.
De zwarte rat is net zoals de bruine rat een sociaal dier en leeft in kleine groepen van 20 tot 60 exemplaren. Een groep wordt vaak gedomineerd door één zwarte rat. De zwarte rat is agressiever dan de bruine rat. Het zijn nachtdieren. Ze leven 's nachts en vallen meestal niet op. In het wild krijgen de vrouwtjes drie tot zes nesten in een jaar. Gemiddeld nestgrootte ligt op zeven, maar de nesten variëren tussen de 1 en maximaal 20 jongen. Vrouwtjes zijn geslachtsrijp wanneer ze 90 gram wegen (12-16 weken oud). De draagtijd bij het eerste nest bedraagt 21 dagen. Afhankelijk wanneer ze weer gedekt wordt, bedraagt de draagtijd bij het tweede en daarop volgend nest tussen de 23 en 29 dagen. Ze kunnen vier jaar oud worden, maar gemiddeld worden ze twee jaar oud.
De zwarte rat is een alleseter. Zijn voorkeur gaat uit voor plantaardige voeding zoals graanproducten, peulvruchten, fruit, maïs, en gewassen. Daarnaast eet hij kleine insecten en kleine diertjes.
Een bijzonder feit is dat de gewone zwarte rat 38 chromosomen heeft, terwijl de Aziatische soort er 42 heeft. In Sri Lanka komen zwarte ratten voor met 40 chromosomen. Theoretisch kan de zwarte rat met de bruine rat gekruist worden. Het sluit niet perfect aan en het gaat zeer moeizaam. Het is sterk af te raden om de zwarte met de bruine soort te kruisen. Je krijgt dan namelijk hybride soorten die nooit meer zuiver worden.
De zwarte rat is in de 20e eeuw in Nederland erkend geweest en ze zijn op diverse evenementen en shows door keurmeesters gekeurd. In de huidige K.L.N. standaard komt hij niet meer voor. Ook worden ze niet meer in grote aantallen gefokt. Dit komt mede omdat het karakter van de zwarte rat minder vriendelijker is dan de bruine rat.